استاد دکتر شهاب الدین ذوفقاری [1]
مرضیه گلابدار [2]
چکیده
از جمله اختلافات شیعه با اهل تسنن در مورد مشروعیت متعه (ازدواج موقت ، صیغه ) می باشد مهمترین دلیل حلیت متعه آیه 24 /نساء ( استمتاع ) می باشد نظرات مفسران فریقین، در ذیل این آیه را می توان به چهار دسته تقسیم نمود: اول- مفسرانی که دلالت آیه بر مشروعیت متعه را بصورت دائم پذیرفته اند (شیعه ) ؛ دوم- مفسرانی که دلالت آیه را بر مشروعیت متعه بصورت موقت پذیرفته اند ؛ سوم- مفسرانی که دلالت آیه را در مورد مشروعیت متعه نپذیرفته اندو مشروعیت ان را مستند به سنت می دانند و چهارم اندکی از مفسران اهل سنت که مشروعیت متعه را به طور کلی زیر سوال برده و متعه را امری تاریخی می دانند و نه حکم شرعی . در این نوشتار به صورت گردآوری با روش کتابخانه ای، تفسیر آیه از نظر مفسران موافق ومخالف متعه ، با دلالت آیات قران ، سنت ، عقل واجماع مورد بررسی ونقد قرار گرفته است اگرچه همه مسلمانان بر حلیت متعه در صدر اسلام اتفاق نظر دارند، شیعه مشروعیت متعه را ضروری مذهب می داند وفقهای عامه قائل به تحریم آن می با شند و معتقدند آیه 24 / نساء بر ازدواج دائم دلالت دارد که با بررسی لغوی و اصطلاحی استمتع و اجور » این نظر رد شده است ونسخ نکاح متعه ،با آیات دیگر وروایات متعارض پذیرفتنی نیست عدم پذیرش متعه در کشورهای عربی ،با عث روی آوردن آن ها به ازدواج های نوپدید از جمله مسیار » شده است از مقایسه نکاح متعه ونکاح مسیار این نتیجه بدست آمد که که نکاح مسیار باطنا و از حیث نتیجه شبیه به نکاح متعه است اگرچه نکاح دائم به حساب می آید.
کلید واژه : متعه (ازدواج موقت ، صیغه ) ،آیه استمتاع ، آیه 24 نساء ، تفسیر تطبیقی ، نکاح مسیار
مقدمه
نکاح در اسلام یک امر مستحب موکد است که گاهی به عللی همچون سالم ماندن افراد و دوری از گناه واجب می گردد .به اعتقاد همه مسلمانان در صدر اسلام سه نوع ازدواج متداول بوده است نخست نکاح دائم ، دوم نکاح با کنیزان ، وسوم نکاح متعه .امروزه نکاح با کنیزان عملا انجام نمی شود و در مورد نکاح متعه اختلاف نظر است ،تمام مذاهب به مشروعیت نکاح متعه ، در عصر پیامبر اتفاق نظر دارند ولی محل بحث ، تداوم حلیت ویا حرمت بعد از حلیت می باشد . برخی مدعی نسخ یا منع حکومتی نکاح متعه هستند ،در مورد نسخ ، اقوال متفاوتی وجود دارد برخی معتقدند هیچ آیه ای در نسخ آیه استمتاع (24/نساء) نازل نشده و نسخی از طرف پیامبر صورت نگرفته است بلکه منع متعه را، از طرف دستگاه خلافت دانسته اند که آن هم نافذ نمی دانند و در پشتوانه از این دیدگاه (شیعه ) احادیث زیادی از اهل بیت (ع ) نقل می کنند .عده ای اعتقاد به نسخ با آیات و روایات دارند وبرخی نسخ به آیات را نمی پذیرند ولی اعتقاد به نسخ به روایات دارند وآخرین گروه ، افرادی هستند که نکاح متعه را یک نکاح تاریخی می دانند نه یک نکاح شرعی .
در کتب تفسیری به این مسئله در ذیل آیات متعددی پرداخته شده است و هر گروه از مفسران کوشیده اند تا به اثبات دیدگاه خویش ، در نفی نظر گروه مقابل بپردازند. در بعضی از کتب نیز مناظراتی از دانشمندان شیعه و سنی گزارش شده است. به طور نمونه در تفسیر القرآن المجید شیخ مفید، مناظرهای مفصل در این باب آمده است که مطالعه آن به مشتاقان این بحث سفارش میشود (شیخ مفید، ۴٢۴١: ١۴١-٢۵١).
عدم پذیرش حلیت دائمی نکاح متعه از طرف اهل تسنن موجب ایجاد وضعیتی در جوامع آن ها شده است چنانچه امروزه در کشورهای عربی مشاهده می کنیم برای جبران این کاستی ، انواع ازدواج های نوپدید مثل نکاح مسیار ونکاح دوستی و. متداول شده است علمای اهل تسنن نظرات متفاوتی در باره مشروعیت این ازدواج ها دارند از آنجا که نکاح مسیار (نوعی نکاح دائمی است )شباهت های زیادی با نکاح متعه دارد در این نوشتار ویژگیهای این نکاح و تفاوت ها وشباهت های نکاح مسیار با نکاح متعه بررسی می شود
نکاح متعه از جهات مختلفی قابل بحث است؛ علم کلام، فقه، تفسیر و . . به جهت رویکرد تفسیری این نوشتار، تفسیر آیات مرتبط با نکاح متعه به خصوص آیه شریفه فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ ِبهِ منهن فَآتُوهُّن أُجُورَهن » (نساء/ ۴٢ ) در قالب یک بحث تطبیقی به تحقیق و بررسی گذاشته می شود در این بحث نظرات و دلایل مفسران موافق ومخالف نکاح متعه شرح داده شده و بررسی می شود . با توجه به اینکه آیه استمتاع از آیات مشکله می باشد که مفسران شیعه واهل سنت، نظرات متفاوتی پیرامون تفسیر این آیه دارند لازم است دانش پژوهان قرآنی در این زمینه اطلاعاتی داشته باشند.در این نوشتار علاوه بر ارائه نظر مفسران شیعه واهل سنت در تفسیر آیه 24/ نساء ،با تاکید بر روایات منقول از اهل سنت وشیعه تلاش می شود دلایل موافقان ومخالفان نکاح متعه بصورت تطبیقی با ذکر روایات مطرح شود و ابهامات در مورد نکاح متعه برطرف شود. .
درباره این سایت